Gospodarka odpadami z perspektywy branży komunalnej – co osiągnęliśmy i dokąd zmierzamy?
Branża gospodarowania odpadami komunalnymi podsumowała ostatnich 35 lat podczas Seminarium im. Jerzego Staszczyka. W trakcie wydarzenia poruszono także temat najbliższych zmian w polskim modelu zarządzania odpadami, w tym wprowadzenie systemu kaucyjnego i zmiany w formule rozszerzonej odpowiedzialności producenta.
8 października w Gliwicach odbyło się Seminarium im. Jerzego Staszczyka zatytułowane „Doświadczenia polskiej branży komunalnej 1989-2024”. Podczas wydarzenia, w którym stacjonarnie wzięło udział ponad 60 ekspertów oraz blisko 130 uczestników on-line, branża gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce podsumowała swój dorobek z perspektywy doświadczeń ostatniego 35-lecia. Naukowcy i eksperci poruszyli tematy związane z sortowaniem i recyklingiem odpadów, regulacjami prawnymi gospodarki odpadami, ochroną klimatu, produkcją paliwa z odpadów oraz przyszłością branży komunalnej. Patronat nad seminarium, zorganizowanym przez Fundację RECAL oraz Politechnikę Śląską w Gliwicach, objęło Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
Seminarium miało charakter retrospektywny, a w jego rezultacie powstał unikalny materiał, który ukazuje znaczącą skalę pozytywnych przemian w sektorze komunalnym w Polsce. W ciągu ostatnich 35 lat branża gospodarowania odpadami komunalnymi odnotowała znaczny „skok cywilizacyjny” w zakresie postępowania z odpadami, ich zbieraniem, transportem, sortowaniem oraz zagospodarowaniem, w tym recyklingiem oraz odzyskiem. Zapis doświadczeń oraz dorobku polskiej branży komunalnej w latach 1989 => 2024 może stanowić inspirację i punkt odniesienia dla krajów, chcących aspirować do członkostwa w Unii Europejskiej np. Ukrainy.
Jacek Wodzisławski, Prezes Fundacji RECAL, podkreślił: „Jesteśmy zaszczyceni możliwością współorganizowania Seminarium im. Jerzego Staszczyka. Fundacja RECAL działa nieprzerwanie od 1995 r. i od tego czasu aktywnie wspieramy organizację selektywnej zbiórki aluminium opakowaniowego. Dziś jesteśmy uczestnikiem debaty nad ostatecznym kształtem systemu kaucyjnego z perspektywy puszek do napojów, a także systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta dla pozostałych opakowań z aluminium.”
Podczas seminarium przypomniano także postać patrona wydarzenia - Jerzego Staszczyka. Jako ekspert branży komunalnej, po 1989 r. dążył w Polsce do unowocześnienia i reformy rynku przetwarzania odpadów. Propagował nowoczesne rozwiązania oraz promował selektywną zbiórkę odpadów. Pamięć eksperta uczczono także poprzez posadzenie dębu jego imienia na Wybrzeżu Wojska Polskiego w Gliwicach.
O konkurencyjności branży komunalnej
Osiągnięcie konkurencyjności gospodarki będzie głównym priorytetem Unii Europejskiej zakładanym na lata 2024 -2029, podkreślił w swoim wystąpieniu „Zachowanie konkurencyjności w branży komunalnej” Jakub Pawelec z Polskiej Izby Gospodarki Odpadami. Wśród głównych założeń polityki konkurencyjności wymienił dostosowanie konkurencji do pierwotnych założeń traktatowych, usunięcie uciążliwych regulacji, zapewnienie równych warunków doprowadzenia działalności gospodarczej, inwestycje w sektory wspierające innowację i konkurencję oraz walkę z koncentracją rynkową. Nawiązał też do najnowszego raportu Mario Draghi, który dokonał szerokiej syntezy wyzwań Unii Europejskiej, wskazując na potrzebę pilnej modernizacji celem podniesienia konkurencyjności UE.
Jakub Pawelec przypomniał, że konkurencyjność od 1 stycznia 2025 roku będzie jednym z głównych priorytetów dla Polskiej Prezydencji w UE w kontekście m.in. podkreślenia istotnej roli MŚP czy też dostrzeżenia problemu ekspansji spółek z Chin. W tym wymiarze wspieranie konkurencyjności na poziomie europejskim będzie miało istotne znaczenie dla wielu branż, w tym także dla bardzo zróżnicowanej branży komunalnej, która dzięki efektywnej współpracy sektora publicznego i prywatnego pozytywnie wpływa na ceny i jakość oferowanych usług, stymuluje rozwój technologiczny, a także kształtuje nowe miejsca pracy, przyczyniając się do budowania silnej gospodarki.
„Seminarium w dużej mierze stanowi retrospektywę zmian, jakie zaszły w gospodarce odpadami w minionych dekadach. Nasza branża ma powody do dumy. W stosunkowo krótkim czasie dokonał się niesamowity postęp w zakresie technologii, logistyki i zarządzania odpadami. Na początku lat 90. symbolem tamtej epoki były zakłady komunalne z przestarzałym, wyeksploatowanym taborem oraz przepełnione wysypiska. Tylko dzięki otwarciu rynku usług komunalnych i gospodarki odpadami na konkurencję, prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw komunalnych możliwy był taki postęp. Te procesy umożliwiły również inwestycje prywatnych przedsiębiorców, które na każdym etapie zapewniają efektywność i racjonalność nakładów.” powiedział Jakub Pawelec, reprezentujący Polską Izbę Gospodarki Odpadami.
O wyzwaniach systemu kaucyjnego
Podczas seminarium kilkukrotnie poruszano temat systemu kaucyjnego, który od 1 stycznia 2025 roku zacznie funkcjonować w Polsce. Choć jego wprowadzenie jest już przesądzone, cały czas budzi sporo emocji. Jednym z tematów stale powtarzających się w dyskusji jest forma, w jakiej aluminiowe puszki czy butelki PET powinny być zwracane, aby możliwa była weryfikacja zasadności wypłaty kaucji. Od ponad 25 lat prowadzone były liczne kampanie informacyjne nakłaniające do zgniatania aluminiowych puszek, aby zajmowały mniej miejsca. Teraz jednak stajemy przed wyzwaniem całkowitej zmiany tych nawyków przez konsumentów, gdyż system kaucyjny wymaga, by opakowania były zwracane w formie niezgniecionej.
„W teorii system kaucyjny wydaje się dla konsumenta prosty, jednak w praktyce może powodować wiele trudności. Od lat jesteśmy instruowani, jak prawidłowo zbierać i segregować śmieci w pięciu frakcjach - zmieszane, metale i plastik, szkło, papier oraz bio. Uczymy zgniatania opakowań, aby zajmowały jak najmniej miejsca w pojemniku. Szeroko zakrojone działania edukacyjne oraz inwestycje w infrastrukturę przyczyniły się do wdrożenia istotnych zmian w gospodarce odpadami. Wprowadzenie systemu kaucyjnego spowoduje, że poczyniony dotychczas ogromny wysiłek edukacyjny oraz wypracowany potencjał świadomościowy konsumentów trzeba odwrócić, a to wymaga kolejnych inwestycji i czasu.” - mówi Agnieszka Fiuk, członkini Rady Programowej Izby Branży Komunalnej. I dodaje „Wyzwaniem będzie też gromadzenie odpadów w domach. Butelki czy puszki zbierane w formie niezgniecionej, będą zajmować dużo miejsca. Dlatego konieczna jest kampania edukacyjna, która przedstawi konsumentom zasady działania nowego systemu, a także wyzwania i koszty, jakie z tym się wiążą.”
O znaczeniu komunalnych związków gmin
Rolę komunalnych związków gmin omówił Aleksander Kozłowski, zastępca Prezesa Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Komunalnych Związków Gmin. Stowarzyszenie stawia sobie za cel edukację mieszkańców w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami – od minimalizowania ich powstawania po selektywną zbiórkę. Prowadząc działania edukacyjne, Stowarzyszenie współpracuje m.in. z samorządowymi instytucjami kultury, placówkami oświatowymi, ośrodkami pomocy społecznej oraz sołtysami. Wszystkie te inicjatywy mają przede wszystkim zmienić świadomość ekologiczną lokalnych społeczności, ale także poprawić jakość selektywnej zbiórki i realnie wpłynąć na osiągane poziomy recyklingu.
„Sprawy utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów tak samo jak sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę należą do zadań własnych gminy. Gmina swoje zadania własne może wykonywać w formule spółki prawa handlowego, porozumienia międzygminnego bądź poprzez formułę międzygminnego związku. W ramach działalności związku najtrudniejsza nie jest realizacja celów statutowych i programu, lecz relacje pomiędzy gminami – członkami związku. Brak partnerstwa i egoizm samorządowy, bądź poczucie dominanty jakiejkolwiek ze współpracujących gmin – prowadzi do zniweczenia całego wysiłku. Dlatego budowanie związków międzygminnych – choć w gospodarce odpadami tak oczywiste – jest tak trudne!” - powiedział Aleksander Kozłowski, zastępca Prezesa Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Komunalnych Związków Gmin.
